آیه 5 سوره قدر

تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ «4» سَلامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ «5»

سَلامٌ هِيَ‌: نيست اين شب، مگر سلامتى. يعنى تقدير كرده نمى‌شود در او مگر سلامت و خير به خلاف شب‌هاى ديگر. چه در غير آن هم بليّه و مصيبت قضا مى‌شود و هم سلامتى. يا اين شب نيست مگر سلام، به جهت كثرت سلام كردن ملائكه در اين شب بر ايستاده و نشسته و ركوع كننده و سجده كننده اهل ايمان. نزد بعضى سلامتى از شياطين و وساوس ايشان، چه در اين شب ممنوع هستند كه ضررى به كسى رسانند حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ: تا دميدن سفيده صبح.

تتمه- نزد بعضى تماميت كلام به آيه: «بِإِذْنِ رَبِّهِمْ» است و «مِنْ كُلِّ أَمْرٍ سَلامٌ» ابتداى كلام ديگر. يعنى از هر امرى در او سلامتى و منفعت و خير است و بعد از آن فرمايد كه اين سلامتى و بركت و فضيلت ممتد است تا وقت طلوع فجر.

على بن ابراهيم (رحمه اللّه) از حضرت باقر عليه السّلام روايت كند كه فرمود: جبرئيل با هفتاد هزار ملك به زمين آيند و ميكائيل با هفتاد هزار ملك، و لواى حمد را بياورند و آن را چهار زاويه باشد يكى به شرق و يكى به غرب و

جلد 14 - صفحه 294

يكى بر آسمان و يكى بر زمين و بر آن نوشته باشد «امة مذنبة و رب غفور» و هيچ جائى نباشد كه جبرئيل با ملائكه نروند و سلام نكنند، مگر خانه‌اى كه در آن سگ باشد يا خوك يا خمر يا جنب از حرام يا مجسمه و سلام آنها با اهل ايمان باشد. «1». و اين ملائكه و روح نازل مى‌شوند در آن شب بر كسى كه ولىّ امورات خلق است (كه امام زمان باشد) و فايده نزول آنها بر ولىّ، آن است كه احكام قضائى خدا را كه براى خلق شده، در آن سال به آن ولى مى‌رسانند، اگرچه آن ولىّ در سابق اطلاع داشته به طور اجمال.

«1» به اين مضامين در تفسير برهان ج 4/ ص 488 روايت 27 از ابن عباس و در مورد قسمت آخر روايت به بحار الانوار چ جديد ج 59 ص 177 روايت 11 بنقل از خصال و كافى مراجعه نمائيد.

جلد 14 - صفحه 295

سوره نود و هشتم « (البينه)»

سورة البينة- اين سوره مباركه را «البريه» و «سورة القيمه» نيز گويند و در مدينه نازل شده و نزد بعضى در مكه.

عدد آيات- نه نزد بصرى و هشت نزد غير ايشان.

عدد كلمات- نود و چهار.

عدد حروف- سيصد و نود و شش.

ثواب تلاوت- ثواب الاعمال- عن الباقر عليه السّلام: من قرء سورة لم يكن كان بريئا من الشّرك و ادخل فى دين محمّد و بعثه اللّه مؤمنا و حاسبه حسابا يسيرا.

فرمود حضرت باقر عليه السّلام: هر كه، قرائت كند «سوره لم يكن» را، باشد برى از شرك و داخل در دين حضرت محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و مبعوث نمايد او را مؤمن و محاسبه فرمايد او را با حساب آسان‌ «1».

چون حق تعالى در سورة القدر بيان فرمود كه قرآن حجت است، در اين سوره بيان فرمايد كه كفار كه قبل از نزول قرآن بودند، در هيچ وقتى خالى از حجت‌

«1» ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، (چ حيدرى 1391) ص 152.

جلد 14 - صفحه 296

نبوده‌اند.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌ اهل كتاب و مشركان پيش از بعثت حضرت خاتم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم گفتند: ما از دين خود باز نمى‌ايستيم تا آنكه پيغمبر موعود كه در تورات و انجيل مكتوب است، مبعوث گردد، يعنى پيغمبر اسلام. حق تعالى از اين اخبار فرموده:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ «1» وَ ما أَدْراكَ ما لَيْلَةُ الْقَدْرِ «2» لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ «3» تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ «4»

سَلامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ «5»

ترجمه‌

همانا ما نازل نموديم آنرا در شب قدر

و چه ميدانى تو كه چيست شب قدر

شب قدر بهتر است از هزار ماه‌

نازل ميشوند فرشتگان و روح مقدس در آن باذن پروردگارشان براى هر كارى‌

سلامتى و سلام است آن شب تا طلوع صبح صادق.

تفسير

مستفاد از روايات معتبره منقوله از ائمه اطهار عليهم السلام آنست كه خداوند نازل فرموده معانى قرآن را يكباره در بيت المعمور كه مسجد ملائكه و اشرف بقاع آسمان است و ظاهرا مراد نزول آن باشد چنانچه فرموده نزّله على قلبك بر قلب مبارك پيغمبر خاتم در ماه رمضان المبارك چون فرموده شهر رمضان الّذى انزل فيه القرآن در شب قدر كه مسلّما از ماه رمضان بيرون نيست و ظاهرا يكى از سه شب نوزدهم و بيست و يكم و بيست و سوم آن ماه است و اقوى و اظهر آنست كه شب بيست و سوم باشد و از باطن قلب مبارك جارى شده است بر ظاهر لسان آن حضرت بتوسط جبرئيل امين بوحى الهى هر گاه خدمت رسيده و خوانده است الفاظ آنرا بتدريج براى حضرت در مدت بيست سال و لذا خداوند منّان ميفرمايد ما نازل نموديم قرآن را در شب قدر و براى اهميّت قدر و شرف و منزلت آن شب ميفرمايد و چه ميدانى تو اى رسول اكرم كه چيست شب قدر و نيز مستفاد از روايات معتبره آنست كه شب قدر خوانده شده براى آنكه در آن شب مقدّر ميگردد از طرف خداوند

جلد 5 صفحه 414

مقدّرات بندگان از خير و شرّ و سعادت و شقاوت و ضيق و وسعت و غيرها در هر سال چنانچه مقدّر شده تمام امور بندگان تا روز قيامت حتى ولايت امير المؤمنين عليه السّلام و اولاد طاهرين او در آن شب در بدو خلقت و در كافى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم خواب ديد كه بنى اميه بر منبر او بعد از او بالا ميروند و مردم را گمراه و از دين برميگردانند پس صبح نمود در حال حزن و اندوه پس جبرئيل نازل شد و سبب آن را سؤال نمود و حضرت خواب خود را بيان فرمود و او اظهار بى‌اطلاعى نمود و عروج بآسمان كرد و فورا نزول نمود با چند آيه از قرآن براى انس حضرت بآن آيات كه تسليت آميز بود و اين سوره كه دلالت دارد بر آنكه يك شب قدر براى پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بهتر از هزار ماه سلطنت بنى اميّه است و باين معنى روايات ديگرى هم وارد شده و قمّى ره نقل نموده كه پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم خواب ديد كه بوزينه چندى بر منبر او بالا ميروند پس مغموم شد و خداوند نازل فرمود سوره قدر را كه در آن ذكر شده يك شب قدر بهتر از هزار ماه سلطنت بنى اميّه است كه در آن شب قدر نباشد و ظاهرا مراد آن باشد كه يك شب قدر كه در آن عبادت خدا شود نفعش براى انسان بيشتر از هزار ماه سلطنت جور است چون لذت سلطنت بالاخره تمام ميشود و وبالش دامنگير ميگردد و ثواب عبادت باقى و برقرار خواهد بود يا مراد آنستكه عبادت يك شب قدر ثوابش بيشتر از عبادت هزار ماه است كه در آن شب قدر نباشد چون با قطع نظر از روايات سابقه اين معنى اقرب در نظر است و در حديثى از امام صادق عليه السّلام بآن تصريح شده و اراده هر دو معنى هم بنابر اصل جواز استعمال لفظ در بيشتر از يك معنى كه مكرّر بيان شده خصوصا در قرآن مانعى ندارد و ثواب احياء شب قدر بعبادت و نماز و دعا بسيار است و در كتب ادعيه مفصّلا اعمال آن ذكر شده و قول خداوند حم و الكتاب المبين انّا انزلناه في ليلة مباركة انّا كنّا منذرين فيها يفرق كلّ امر حكيم در سوره دخان گذشت كه بشب قدر و تقدير امور در آن شب از ائمه اطهار تفسير شده و آن مؤكّد معناى اين سوره است خلاصه آنكه شب پر خير و بركتى است كه نبايد از آن غافل بود و قمّى ره از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه پرسيدند آيا شما شب قدر را ميشناسيد فرمود چگونه نميشناسيم با آنكه ملائكه گرد ما

جلد 5 صفحه 415

ميگردند در آنشب و نيز نقل نموده كه ملائكه و روح القدس نازل ميشوند بر امام زمان و تسليم مينمايند بآن حضرت آنچه را كه نوشته‌اند و از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه روح بزرگتر از جبرئيل است و جبرئيل از ملائكه و روح خلقى بزرگتر از ملائكه است مگر خداوند نميفرمايد نازل ميشوند ملائكه و روح و در روايات ديگرى هم از اين معنى تأييد شده و بنابر اين شايد مراد از روح همان روان پاك و مقدّسى باشد كه از حق در شب قدر بر انبيا و اوليا افاضه شده و همه ساله در آن شب تقويت ميگردد و بواسطه آن روح آن ذوات مقدّسه وسائط فيض الهى بر بندگان ميباشند ولى مفسّرين روح را بجبرئيل تفسير نموده‌اند و نكته تخصيص او را بذكر در كلام الهى عظمت مقام او دانسته‌اند در هر حال نزول آن ذوات كثير البركات بدستور الهى بزمين براى تقدير امور خلق و تنظيم احوال و ارزاق و آجال بندگان و نازل نمودن خير و بركت و رحمت و مغفرت و سعادت و سلامت است در آن شب بر حسب استعداد و قابليّت افراد عباد و اعمال خيرى كه در آن شب از ايشان صادر شده و تنزّل در اصل تتنزّل بوده و براى تخفيف يك تاء حذف شده و من كلّ امر بمعناى بكل امر است و آن شب شب تحيّت و سلام از ملائكه بر امام زمان و نزول سلامتى از شرور و بليّات و آفات براى اهل ايمان است تا طلوع صبح صادق چنانچه از نقل قمّى ره و غيره استفاده ميشود و ظاهرا وقف بايد بر من كلّ امر شود كه آخر آيه است و كلام آنجا تمام ميشود ولى قرّاء اهل سنّت علامت وقف را در سلام گذارده‌اند در ثواب الاعمال و مجمع از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه كسيكه سوره انا انزلناه في ليلة القدر را بلند بخواند مانند كسى است كه شمشير كشيده در راه خدا و كسيكه آنرا آهسته بخواند مانند كسى است كه در خون خود غوطه‌ور شود در راه خدا و كسيكه ده مرتبه آنرا بخواند خداوند هزار گناه از گناهان او را محو فرمايد و الحمد للّه رب العالمين و صلّى اللّه على محمد و آله الطاهرين.

جلد 5 صفحه 416

سَلام‌ٌ هِي‌َ حَتّي‌ مَطلَع‌ِ الفَجرِ «5»

لذا مستحب‌ّ مؤكد ‌است‌ احياء شب‌ قدر ‌که‌ ‌تا‌ صبح‌ بيدار باشند و مشغول‌ عبادت‌ باشند چه‌ عبادات‌ مشتركه‌ مثل‌ ادعيه‌ شبهاي‌ ماه‌ رمضان‌ و بالاخص‌ ادعيه‌ سحر مثل‌ دعاء ابي‌ حمزه‌ و ساير ادعيه‌ سحر و دعاهاي‌ دهه آخر و نمازهاي‌ شبهاي‌ رمضان‌ و شبهاي‌ قدر و دهه آخر و چه‌ عبادات‌ مختصه‌ و طلب‌ حوائج‌ ‌که‌ ملائكه‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ آمين‌ ميگويند و ‌در‌ حق‌ ‌آنها‌ دعا ميكنند و دعاء ملائكه‌ قطعا مقرون‌ باجابت‌ ‌است‌ بخصوص‌ ‌که‌ باذن‌ و اجازه‌ پروردگار ‌باشد‌ و ‌از‌ همه‌ بالاتر دعاهاي‌ امام‌ زمان‌ ‌در‌ حق‌ مؤمنين‌ و دعاهاي‌ مؤمنين‌ ‌در‌ حق‌ يكديگر و ‌از‌ ‌اينکه‌ بالاتر خشنودي‌ پروردگار و خشنودي‌ پيغمبر و ائمه‌ اطهار.

تذكرة: سزاوار ‌است‌ مؤمنين‌ ‌در‌ يك‌ همچو شبي‌ موانع‌ قبولي‌ عبادات‌ ‌را‌ و اجابت‌ دعوات‌ ‌را‌ دفع‌ كنند ‌اگر‌ حقوقي‌ بگردن‌ ‌آنها‌ ‌است‌ بصاحبانش‌ رد كنند ‌ يا ‌ ‌از‌ ‌آنها‌ طلب‌ عفو نمايند چه‌ حق‌ مالي‌ ‌باشد‌ و چه‌ عرضي‌ و چه‌ جاني‌ ‌از‌ اخماس‌ و زكوات‌ و نذور و ديات‌ و ‌غير‌ اينها، و ‌اگر‌ آلوده‌ بمعاصي‌ هستند ‌از‌ ‌خدا‌ طلب‌ عفو نمايند و تائب‌ شوند و ‌اگر‌ صفات‌ خبيثه‌ و اخلاق‌ رذيله‌ ‌در‌ ‌خود‌ مي‌بينند رفع‌ كنند و همچو مواقع‌ ‌را‌ غنيمت‌ شمارند و دست‌ توسل‌ بدامن‌ ائمه‌ اطهار زنند بالاخص‌ زيارت‌ حضرت‌ ابي‌ ‌عبد‌ اللّه‌ (ع‌) ‌که‌ ‌از‌ زيارات‌ مخصوصه‌ ‌آن‌ حضرت‌ ‌است‌، و امير المؤمنين‌ ‌که‌ ايام‌ عزاداري‌ ‌آن‌ بزرگوار ‌است‌ ‌تا‌ گرفتار نفرين‌ پيغمبر نشوند ‌که‌ فرمود: ‌از‌ رحمت‌ ‌خدا‌ دور باد كسي‌ ‌که‌ ماه‌ مبارك‌ رمضان‌ ‌از‌ ‌او‌ بگذرد و آمرزيده‌ نشود، و ‌از‌ رحمت‌ ‌خدا‌ دور باد كسي‌ ‌که‌ نام‌ مرا بشنود و ‌بر‌ ‌من‌ صلوات‌ نفرستد، و ‌از‌ رحمت‌ ‌خدا‌ دور باد كسي‌ ‌که‌ عاق‌ والدين‌

جلد 18 - صفحه 182

‌باشد‌، و والدين‌ مجرد والدين‌ جسماني‌ نيست‌ والدين‌ حقيقي‌ ‌محمّد‌ و ‌علي‌ ‌است‌ ‌که‌ فرمود:

انا و ‌علي‌ أبوا ‌هذه‌ الامه‌

، و والد روحاني‌ ‌که‌ علماء اعلام‌ باشند ‌که‌ فرمود:

اب‌ يعلمك‌.

‌هذا‌ آخر ‌ما اردنا ‌في‌ تفسير ‌هذه‌ السورة و الكلام‌ ‌فيها‌ ابسط ‌من‌ ‌ذلک‌ و نحن‌ اقتصرنا ‌علي‌ ‌هذا‌ المقدار. و الحمد للّه‌ رب‌ العالمين‌ و الصلاة و ‌السلام‌ ‌علي‌ نبينا سيد الانبياء و المرسلين‌ و ‌علي‌ أئمتنا سادات‌ اهل‌ الجنة اجمعين‌ و اللعن‌ ‌علي‌ اعدائهم‌ و مخالفيهم‌ و غاصبي‌ حقوقهم‌ و منكري‌ فضائلهم‌ ‌الي‌ يوم الدين‌. و انا العبد السيد ‌عبد‌ الحسين‌ الطيب‌ غفر ‌له‌.

‌سورة‌ البينه‌

بسم‌ اللّه‌ الرحمن‌ الرحيم‌ الحمد للّه‌ و الصلاة ‌علي‌ ‌رسول‌ اللّه‌ و آله‌ خلفاء اللّه‌ و امناء اللّه‌ و اللعن‌ ‌علي‌ أعدائهم‌ أعداء اللّه‌.

]

(آیه 5)- و در آخرین آیه می‌فرماید: «شبی است سرشار از سلامت (و برکت و رحمت) تا طلوع سپیده» (سلام هی حتی مطلع الفجر).

ج5، ص550

هم قرآن در آن نازل شده، هم عبادت و احیاء آن معادل هزار ماه است، هم خیرات و برکات الهی در آن شب نازل می‌شود، هم رحمت خاصش شامل حال بندگان می‌گردد، و هم فرشتگان و روح در آن شب نازل می‌گردند.

بنابر این شبی است سر تا سر سلامت و نور و رحمت از آغاز تا پایان، حتی طبق بعضی از روایات در آن شب شیطان در زنجیر است و از این نظر نیز شبی است سالم و توأم با سلامت.

«پایان سوره قدر»

ج5، ص551

سوره بیّنه [98]

اشاره

این سوره در «مدینه» نازل شده و دارای 8 آیه است

محتوا و فضیلت سوره:]

این سوره اشاره به رسالت جهانی پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و آمیخته بودن آن با دلائل و نشانه‌های روشن می‌کند.

و در بخش دیگری از این سوره موضعگیریهای مختلف اهل کتاب و مشرکان را در برابر اسلام مشخص می‌کند که آن گروه که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند بهترین مخلوقاتند، و آن گروه که راه کفر و شرک و گناه پیش گرفتند بدترین مخلوقات محسوب می‌شوند.

این سوره دارای نامهای متعددی است که به تناسب الفاظ آن انتخاب شده، اما از همه معروفتر سوره «بیّنة» و «لم یکن» و «قیّمة» است.

در فضیلت تلاوت این سوره از پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله چنین نقل شده: «اگر مردم می‌دانستند این سوره چه برکاتی دارد خانواده و اموال را رها کرده، به فرا گرفتن آن می‌پرداختند»! مردی از قبیله «خزاعه» عرض کرد: ای رسول خدا! تلاوت آن چه اجر و پاداشی دارد؟

فرمود: «هیچ منافقی آن را قرائت نمی‌کند، و نه کسانی که شک و تردید در دلشان است، به خدا سوگند فرشتگان مقرب از آن روز که آسمانها و زمین آفریده شده است آن را می‌خوانند، و لحظه‌ای در تلاوت آن سستی نمی‌کنند، هر کس آن را

ج5، ص552

در شب بخواند خداوند فرشتگانی را مأمور می‌کند که دین و دنیای او را حفظ کنند، و آمرزش و رحمت برای او بطلبند، و اگر در روز بخواند به اندازه آنچه روز آن را روشن می‌کند و شب آن را تاریک می‌سازد ثواب به او می‌دهند».

بسم الله الرحمن الرحیم به نام خداوند بخشنده بخشایشگر